Câu chuyện học hành.

Anh này tên là Điệp, nhà ở mãi làng Toòng Sành giáp chân núi trong Cốc San. Khi đời sống khấm khá càng phải nuôi cái chí vươn lên. Hai cốc nước chè vàng sánh lặng im trên bàn! Tiếng trống bên trường báo giờ ra chơi vang lên.

Thì cháu đích tôn ông cũng thế. Ấy thế mà đến lượt mấy đứa cháu đều học hành làng nhàng. Ôi giời, nhà nghèo, chồng ra thị thành vá săm và chạy xe ôm, cơm cháo ăn ngủ chui rúc, vợ ở nhà làm đồng và tranh thủ đi làm thuê, thế mà nuôi hai con gái học đại học, hai con trai sinh đôi, một đỗ thủ khoa Đại học Y Hà Nội, một đỗ Bách khoa điểm cao. Hai ông lão thanh thản trở lại trong tiếng trẻ em rộn ràng hồn nhiên từ bên trường vang sang.

Nhà chả có gì đáng tiền. Con người ta hơn nhau ở cái chí! Lại còn chuyện mới đây. Nhà trường quy định học trò đến trường phải đi dép có quai hậu, ấy vậy mà mình anh này đi dép tổ ong vẹt gót, các thầy cô cũng thông cảm coi là biệt lệ. “ Con người ta hơn nhau ở cái chí!” Hai ông lão nhắc lại lần nữa câu ấy và cùng thưởng thức hụm chè xanh chát đậm. Hôm rồi “xem mạng xem lưới”, ối giời, đi thi cho nó đông! Mà ba má nó ngày xưa học hành ra gì cả đấy chứ! Hai ông lão trầm ngâm theo dòng nghĩ suy của mỗi người.

Biết nhà nghèo, không có gì trông để học đại học, nên thi tốt nghiệp xong, anh chàng đi làm thợ sơn. Báo kể rằng suốt ba năm học cấp III, anh này chỉ có hai bộ áo quần sờn rách, đi chiếc xe đạp cũ tróc hết sơn kêu lạch cạch suốt dọc đường đến trường. Hóa ra, ý nghĩ hai người giống nhau.

Một anh, một chị đã mua ô tô. Điệp cũng gắng học, đạt giải học sinh giỏi Hóa. Vật chất khấm khá là điều kiện tốt cho sự học hành, nhưng thiếu cái chí thì nảy sinh thỏa mãn, hưởng thụ. Bây chừ các anh chị công tác ở tỉnh thành, đời sống khá giả. Ông lão tóc bạc ngoặt sang chuyện con cháu nhà mình.

Vậy mà người anh là học trò giỏi toàn diện, đỗ vào đại học và năm nay học lên năm thứ tư. Các thầy cô và bạn bè vào thăm, ai cũng ái ngại.

Cho đi học thêm nhóm này nhóm khác. Ông lão tóc hoa râm cũng chép miệng bổ sung. Hồi bao cấp khó khăn, ông bà lam lũ, chắt chiu, nuôi bốn con ăn học, hai người đỗ đại học ngay năm đầu, hai người ôn lại thi năm sau cũng đã đỗ. Cao Văn Tư. Cái sự thỏa mãn và tâm lý hưởng thụ nó làm con người ta sinh ỷ lại, thì làm sao mà học hành giỏi giang được. Hai ông lão này đã từng đau dạ dày cái hồi ăn độn sắn độn ngô, biết cái bệnh ấy ra sao rồi.

May mà được tía chủ nhiệm gọi về ôn luyện. Thi vào Đại học Sư phạm ở Thủ đô, vượt điểm chuẩn của trường. “ Thế nên, con người ta lúc nào cũng cần có cái chí!” Hai ông cụ trầm mặc.

Hôm thi, cả hai bố mẹ xin nghỉ phép đưa đi, thuê nhà nghỉ máy lạnh ở mấy ngày. Vừa rồi có hai đứa cháu đi thi, cộng cả điểm ưu tiên khu vực, một đứa vừa đạt điểm sàn, một đứa vẫn hụt.

Ba má sắm sanh cho chẳng thiếu thứ gì. Khó chịu lắm. Tựu trung hai ông lão đều ngẫm ra rằng: Lúc khó khăn phải nuôi cái chí.

Thi tốt nghiệp là một trong ba người có điểm số dẫn đầu của trường. Ấy vậy mà anh này học giỏi. Ăn uống kham khổ, tí tuổi mà đã đau dạ dày. Lời người này nối tiếp, bổ sung lời người kia. Hai anh em mồ côi mẹ từ bé, một mình bố nuôi hai con ăn học.

Ông tóc hoa râm kể về học trò ở ngay ở miền núi mình.